Yapı Denetim Firmalarına Karşı Tazminat ve Ceza Davası

Yapı denetim Firmalarının, kanun ve sözleşmeler gereğince üzerlerine düşen yükümlülükleri ihlal etmeleri neticesinde herhangi bir zararın meydana gelmesi halinde hukuki ve cezai sorumlularına gidilmektedir.

Yapı Denetimi Nedir?

4708 Sayılı Yapı Denetimi Hakkında Kanun’un 1. Maddesi “Bu Kanunun amacı; can ve mal güvenliğini teminen, imar plânına, fen, sanat ve sağlık kurallarına, standartlara uygun kaliteli yapı yapılması için proje ve yapı denetimini sağlamak ve yapı denetimine ilişkin usul ve esasları düzenlemektir” şeklinde düzenlenmiştir.

Nitekim ilgili mevzuat hükmünden anlaşılacağı üzere yapı denetiminin amacı can ve mal güvenliğini teminen inşaatın imar plânına, fen, sanat ve sağlık kurallarına, standartlara uygun kaliteli yapı yapılmasını sağlamaktadır.

Yapı Denetimi Kimler Tarafından Gerçekleştirilir?

3194 Sayılı İmar Kanunu gereği denetim yapma yükümlülüğü idareye ait iken, 4708 Sayılı Yapı Denetimi Hakkında Kanun’un 3. Maddesi ile yapı denetim kuruluşları fenni mesuliyeti idareye karşı üstlenmiştir.

Nitekim ilgili Kanun maddesi “Bu Kanunun uygulanmasında, yapı denetim kuruluşları imar mevzuatı uyarınca öngörülen fennî mesuliyeti ilgili idareye karşı üstlenir.” şeklinde düzenlenmiştir.

Yapı denetim kuruluşları, ortaklarının tamamı mimar ve/veya mühendislerden oluşan ve görevleri yapının denetimini yapmak olan tüzel kişiliklerdir.

Bir başka deyişle yapı denetim kuruluşu, bir inşaatın başlangıç aşamasından tamamlanma aşamasına kadar olan süreç içerisinde arsa sahibi adına inşa faaliyetlerini ve dolayısıyla müteahhidi denetleyen kuruluşlardır.

Yapı Denetim Firmalarının Sorumluluklarının Kapsamı Nedir?

Yapı denetim kuruluşlarının sorumlulukları 4708 Sayılı Yapı Denetimi Hakkında Kanun’un 3. Maddesinin 2. Fıkrasında “Yapı denetim kuruluşları öncelikle risk bazlı denetim yapar. Yapı denetim kuruluşları, denetçi mimar ve mühendisler, proje müellifleri, laboratuvar görevlileri ve yapı müteahhidi ile birlikte yapının ruhsat ve eklerine, fen, sanat ve sağlık kurallarına aykırı, eksik, hatalı ve kusurlu yapılmış olması nedeniyle ortaya çıkan yapı hasarından dolayı yapı sahibi ve ilgili idareye karşı, kusurları oranında sorumludurlar.” şeklinde düzenlenmiştir.

Netice itibariyle ilgili mevzuat hükmünden anlaşılacağı üzere yapı denetim kuruluşlarının sorumlulukları kusura dayanmakta olup, söz konusu firmalar kusurları oranında yapı sahibine ve idareye karşı sorumlulardır.

Yapı Denetim Firmalarında İstihdam Edilen Kişilerin Sorumluluklarının Kapsamı Nedir?

Yapı denetim firmalarında denetçi mimar ve mühendisler ile birlikte yardımcı kontrol elemanları da istihdam edilmekte olup, bu kişiler de görevlendirildikleri yapılarda denetçi mimar ve mühendislerle birlikte müteselsilen sorumlu olacaktır.

Yapı Denetim Firmalarının Hukuki Sorumluluklarının Koşulları Nelerdir?

Yapı denetim firmalarının hukuki sorumluluklarının doğması için birtakım koşulların gerçekleşmesi gerekmektedir. Nitekim söz konusu koşullar;

Yapı Denetimi Hizmet Sözleşmesinin Mevcudiyeti: Yapı denetim firmalarının sorumluluklarından bahsedebilmek için öncelikle taraflar arasında bir sözleşme ilişkisinin kurulması şarttır. Nitekim 4708 Sayılı Yapı Denetimi Hakkında Kanun’un 2. maddesinde yapı denetim hizmetinin yapı denetim kuruluşu ile yapı sahibi veya vekili arasında imzalanan hizmet sözleşmesi hükümlerine göre yürütüleceği düzenlenmiştir. Ayrıca bu kapsamda belirtmemiz gerekir ki taraflar arasında düzenlenen söz konusu sözleşmeye Türk Borçlar Kanunu’ndaki hizmet sözleşmesi hükümleri uygulanacaktır.

Yapının Ayıplı Olması: 4708 Sayılı Yapı Denetimi Hakkında Kanun’un 3. Maddesinde gereğince yapının yapım aşamasında uyulması gereken kurallara uyulmaması neticesinde oluşan ayıplar nedeniyle yapı denetim firmalarının sorumlu olacakları belirtilmiştir. Yapıdaki ayıp fen ve bilim kurallarına aykırılık sebebiyle meydana gelebileceği gibi, teknik yapı yöntemlerine uyulmaması, kötü malzeme kullanılması, gerekli ölçülere ve tedbirlere uyulmaması gibi nedenlere dayalı olarak da meydana gelebilir. Nitekim yapı hasarları bakımından yasada sorumlulara açıkça bağlanan bir davranış kuralı gösterilmemekle birlikte denetim borcuna aykırı eylemlerin sorumluluklarına yol açacağı kabul edilmektedir. Yapı denetim borcuna aykırı eylemler ise denetimin hiç yapılmaması, eksik yapılması, yerinde ve zamanında yapılmaması, kötü yapılması yada özensiz yapılması şeklinde ortaya çıkabilir.

Yapıda Zararın Meydana Gelmesi: Yapı denetim firmalarının hizmet borcuna aykırı davranışı ya da haksız eylemi nedeniyle yapıda zararın meydana gelmesi gerekmektedir. Bu kapsamda kullanımdan doğan hasarların yapı denetim firmalarının sorumluluğuna yol açmayacağının göz önünde tutulması gerekmektedir. Ayrıca yapı denetim firmalarının veya istihdam edilen mimar ve mühendislerin sorumluluklarının doğması için yapıda oluşan zararın yapının kullanımını engellemesi yada yapıda değer kaybına sebep olması gerekir.

Uygun Nedensellik Bağı: İşbu başlık altında bahsedilen nedensellik bağı ile yapının ruhsat ve eklerine, fen, sanat ve sağlık kurallarına aykırı, eksik, hatalı ve kusurlu yapılmış olması nedeniyle yapıda hasarı/zararı doğurmuş olması gerektiği ifade edilmektedir.

Kusur: Yukarıda açıkladığımız üzere yapı denetim firmalarının sorumluluğu kusura dayanmakta olup, yapı denetim firmaları hafif kusurlarından dahi sorumlu olacaklardır. Bu kapsamda önemle belirtmemiz gerekir ki deprem Yönetmelik’inde depremlerin dereceleri bakımından küçük, orta ve büyük şiddetli olarak ayrımlar yapılmıştır. Buna göre, küçük büyüklükteki depremlerde yapının hiç hasar görmemesi, orta büyüklükte depremlerde taşıyıcı sistemin hasar görmemesi, çok büyük depremler için taşıyıcı sistemin hasar görebileceği öngörülmüştür. Kurallara uymakla birlikte yönetmeliğe göre kabul edilebilir riskin ötesinde bir hasar oluşmuş ise yapı denetim firmaları bu hasarı ödemekle yükümlü olacaktır.

Hukuksal Sorumluluğun Sonuçları Nelerdir?

Yapı denetim kuruluşlarının denetim borcunu gereği gibi yerine getirmemesi halinde yapı sahibinin hakları zorla icra, tazminat istemi ve sözleşmeden dönme olarak üç kategoriye ayrılabilir.

Bu kapsamda belirtmemiz gerekir ki zorla icra istemi ancak yerine getirmenin mümkün olduğu durumlarda istenebilecek olup, tamamlanan bir yapı kapsamında zorla icranın talep edilmesi mümkün olmayacaktır.

Tamamlanan yapılar bakımından yapı sahibinin başvurması gereken tek yol tazminat istemi olacaktır.

Tazminat Talep Edilirken Zarar Nasıl Hesap Edilir?

Tazminat isteminde zararın nasıl hesap edileceğine dair yasalarda açık bir hüküm bulunmamaktadır. Bu nedenle zararın sözleşmeye aykırılık nedeniyle doğan zararların tazminine ilişkin genel hüküm olan 6098 Sayılı Kanun’un 112. Maddesine göre hesap edilmesi gerekir.

Bu kapsamda belirtmemiz gerekir ki genel hükümlerde olduğu gibi zararın varlığının ispat yükü yapı sahibine aittir. Yine hükmedilecek tazminatın miktarının yapı denetim firmalarının kusurunun derecesine göre hesap edileceğini belirtmemiz gerekir.

Yapı Denetim Firmalarının Hukuksal Sorumlulukları Açısından Zamanaşımı Süresi

4708 Sayılı Yapı Denetimi Hakkında Kanun’un 3. Maddesi “Bu sorumluluğun süresi; yapı kullanma izninin alındığı tarihten itibaren, yapının taşıyıcı sisteminden dolayı on beş yıl, taşıyıcı olmayan diğer kısımlarda ise iki yıldır.” Şeklinde düzenlenmiştir.

Nitekim ilgili mevzuat hükmünden anlaşılacağı üzere yapı denetim firmalarının sorumlulukları yapı kullanma izninin alındığı tarihten itibaren yapının taşıyıcı sisteminden dolayı on beş yıl, taşıyıcı olmayan diğer kısımlarda ise iki yıl geçmekle zamanaşımına uğrayacaktır.

Yapı İzin Belgesi Alındıktan Sonra Yapılan Tadilatlar Nedeniyle Yapı Denetim Firmalarının Sorumluluğu Söz Konusu Olur Mu?

Yapıda, yapı kullanma izni alındıktan sonra izin alınmadan yapılacak esaslı değişikler neticesinde doğan yapıdaki izinsiz değişiklik yapan kişi ya da kurum sorumlu olacak olup, yapı denetim firmalarının sorumluluğu gündeme gelmeyecektir.

Yapı Denetim Firmalarının Cezai Sorumluluklarının Kapsamı Nedir?

Yapı denetim firmalarının faaliyetleri sırasında kasten veya ihmalen işledikleri fiiller nedeniyle cezai sorumlulukları gündeme gelmektedir. Bu kapsamda;

Görevi Kötüye Kullanma Suçu: Yapı denetim firmalarının bir yapının denetim faaliyeti sırasında gerekli dikkat ve özeni göstermemesi halinde gündeme gelecektir. Nitekim bir inşaat mühendisinin gereken şartları taşımadığını bildiği kalitesiz bir inşaat demirini kullanmasına göz yumması halinde söz konusu suç oluşacaktır.

İmar Kirliliğine Neden Olma Suçu: Bir yapının ruhsatsız veya ruhsat ve eklerine aykırı yapılması halinde gündeme gelecektir.

Resmi Belgede Sahtecilik Suçu: İdareye ibraz edilen belgelerle yapının gerçek durumu arasında fark olması halinde gündeme gelecektir. Nitekim bu kapsamda yapı denetim firmaları tarafından hazırlanan raporların resmi belge sayıldığını belirtmemiz gerekir.