İşveren ve işçi hakları, karşılıklı olarak işçilerin ve işverenlerin hakları ile yükümlülüklerinin belirlenmesi konusundaki yasal düzenlemeleri içermektedir.

İşveren ve işçi hakları konusu iş hukuku alanının ve işçi ve işverenlerin davalarında yaşayacakları genel sorunların ve avantajların belirlenmesi noktasında oldukça önemlidir.

İşçilerin ve işçilerin hak ve yükümlülüklerinin değerlendirilmesi ve taraflar yönünden haklı fesih şartlarının değerlendirilmesi için ofisimizin iş avukatı departmanından avukatlık hizmeti alabilirsiniz.

Bu nedenlerle öncelikle iş hukuku konulu başlıklı ana yazımız ile temel kavramlar hakkında bilgi edinilmesi doğru olacaktır.

İşçi yönünden işverenin borçlarının doğru değerlendirilmesi haklı fesih koşullarının oluşup oluşmadığını belirlemek için zorunludur.

Paralel olarak işçinin borçlarının doğru değerlendirilmesi de işverenin haklı fesih şartlarına sahip olup olmadığını belirlemek açısından zaruridir.

Kimi şartlar ile haklı fesih şartlarından bulunmamakla birlikte uyulmaması halinde idari ve mali yaptırumlarla karşılaşılmasına sebep olunacaktır.

Bu kapsamda Çalışma ve Sosyal Güvelik Bakanlığı‘na yapılacak şikayetler nedeniyle idari para cezası ile cezalandırılması söz konusu olabilcektir.

İşverenin ücret ödeme borcunu yerine getirmeden işçisinden fazla mesai yapması beklemesi, ya da mesaiye gelmesini beklemesi, buna karşılık işçinin işe gelmemesi halinde tutulacak devamsızlık tutanağının mahkeme nazarında bir kıymetinin olmadığının değerlendirilebilmesi İşçi ve İşveren tarafların tüm hak ve yükümlülüklerinin bilinmesine bağlıdır.

İşveren ve İşçi Hakları ile Yükümlülüklerinin Hukuki Dayanakları

İşçi hakları ve işveren hakları ve yükümlülükleri konusundaki temel mevzuatımız anayasamızdır.

Bunun dışında Türkiye’nin taraf olduğu uluslararasını anlaşmalar da anayasa ve yasal arasında bir hiyerarşiye sahip ve uygulama hiyerarşisi yönünden yasalardan üstün durumdadır.

İşçi hakları ile ilgili en temel düzenlemeler ILO ( Dünya Çalışma Örgütü ) sözleşmeleridir. Türkiyenin imzaladığı ILO sözleşmelerine ulaşmak için yazı başlığına tıklayabilirsiniz.

Türkiye mevzuatı açısından da kanunlarımız bu mevzuatlara aykırı olmamak üzere yürürlüğe konulmalıdır.

İş hukukta ise Temel Yasamız 6098 Sayılı Borçlar Kanunu, 4857 Sayılı İş Kanunu, 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ve bu kanunlara göre düzenlenmiş yönetmelik ve tebliğlerdir.

İşveren Hakları Nelerdir?

4857 sayılı İş Kanunu işçinin ve işverenin hak ve yükümlülükleri konusunu özel kanun olması nedeniyle kanununun tamamına dağıtmış ise de işçinin borçları Borçlar Kanunun 395- 400. maddeleri’ nde gösterilmiştir.

Bizzat çalışma borcu :

( 395. Madde)

  • Genel kural işçinin yüklendiği işi bizzat yapmasıdır.

Özen ve sadakat borcu :

( 396. Madde)

  • İşini özenle yapmak ve işverenin haklı menfaatinin korunmasında sadakatle davranmalıdır. 
  • İşverene ait makineleri, araç ve gereçleri, teknik sistemleri, tesisleri ve taşıtları ve kendisine teslim edilmiş olan malzemeyi özenle ve usulünce kullanmakla yükümlüdür. 
  • Hizmet ilişkisinin devamı süresince, bir ücret karşılığında üçüncü kişiye hizmette bulunamaz ve özellikle kendi işvereni ile rekabete girişemez.
  • İşçi işverene ait özellikle üretim ve iş sırları gibi bilgileri gizli tutmakla yükümlüdür. Ve bu bilgileri haksız rekabet oluşturacak şekilde kendisi için de kullanamaz.

Teslim ve hesap verme borcu :

( 397. Madde )

  • Üçüncü kişiden işveren için aldığı şeyleri ve özellikle paraları derhâl ona teslim etmek ve bunlar hakkında hesap vermekle yükümlüdür.
  • İşin görülmesinden doğan şeyleri işverene en kısa zamanda teslim etmekle yükümlüdür.

Fazla Çalışma Borcu :

( 398. Madde )

  • Normal süreden daha fazla çalışmayı gerektiren bir işin yerine getirilmesi zorunluluğu doğar ise ve çalışamamasını mahzur gösterek nedenleri yok ise fazla çalışma yapmak zorundadır.

Düzenlemelere ve Talimata Uyma Borcu :

( 399. Madde )

  • Dürüstlük kurallarına aykırı olmamak kaydı ile, işin görülmesi ve işçilerin işyerindeki davranışlarıyla ilgili genel düzenlemelere ve özel talimatlara uymak zorundadır.

İşçinin Kusurundan Sorumluluğu :

( 400. Madde )

  • İşçi, işverene kusuruyla verdiği her türlü zarardan sorumludur. Fakat sorumluluğun tayinin objektif ve subjektif durumların tamamı değerlendirilir.

İşçinin İş Sağlığı Ve Güvenliği Tedbirlerine Uyma Borcu :

( 6098 S.K. 399. Madde, 6331 S.K. 19. Madde )

  • İşveren ve işveren adına hareket eden kişilerce belirlenen kurallara uymak zorundadırlar.

İşçi Hakları Nelerdir?

İşverenlerin yükümlülükleri ve işçilerin hakları konularındaki genel düzenleme bilindiği üzere İş Kanunu ve hüküm bulunmayan hallerde ise 6098 Sayılı Borçlar Kanunudur. 4857 sayılı İş Kanununda, 5510 Sayılı Kanunda, Borçlar Kanununda ve genel olarak iş mevzuatının bütününde işverenlerin yükümlülükleri gösterilmiştir.

İşçinin borçlarının yanında işverenlerin yükümlülükleri doğal olarak daha geniş ve ayrıntısı ile açıklanmıştır.

İşverenin Ücret Ödeme Borcu

( 6098 S. K. 401 – 412. Maddeleri ve 4857 S.K. 32. Ve devamı maddeleri) Ücret Ödeme Borcu ve ücret kalemleri ayrı bir başlıkta ayrıntısı ile inceleneceğinden bu paragrafta sadece başlıklarını vermekle yetineceğiz.

Fakat şunu ifade etmek isteriz ki işçinini bütün emeği ay sonunda eline tam ve doğru bir şekilde hesap edilmiş ücreti için işverene bırakılmaktadır.

Bu nedenle yasa tarafından da ücretin gününde ödenmemesini işçinin haklı fesih hali olarak kabul edilmiştir.

Ücret ile ilgili tüm ayrıntılar için ilgili bölümü okuyabilirsiniz.

  • Hafta Tatili Alacağı 
  • Prim Alacağı ( Sözleşme, Tis ve şirket uygulaması varsa ) 
  • Asgari Geçim İndirimi Alacağı
  • Yemek Ücreti ( Sözleşme, Tis ve şirket uygulaması varsa )
  • Yol Ücreti ( Sözleşme, Tis ve şirket uygulaması varsa )

İşverenin İş Araç Ve Malzemelerini Sağlama Borcu

İşverenler işçisine işi görmesi nedeniyle kullanacağı araç ve malzemeleri vermek zorundadır.

Buna rağmen işçinin kendine ait araçlarla iş görmesi halinde bunun karşılığı da işçiye ayrıca ödenmelidir.

Bu halde işçinin karşılık alabilmesi için kendi araç veya aletini bu işe özgülemesi gerekmektedir. ( 6098 S.K. 413. Madde )

İşverenin İşin Görülmesinin Gerektirdiği Her Türlü Gideri Karşılama Borcu

İşyeri dışında çalıştırmalarda işveren işçinin hayatını sürdürebilmesi için zaruri olan giderleri ödemelidir.

Yine işin ifa edilmesinin gerektirdiği her türlü harcamayı da karşılamak zorundadır.

İşin görülmesinden doğan zorrunlu bir harcamanın az ya da çok işçi tarafından ödeneceğine dair anlaşmalar geçerli değildir. (6098 S.K. 414. Madde)

İşverenin Taşıma  Araçlarının Ve Masraflarının Karşılaması Borcu

İşin görüşmesi bir taşıma aracı ile sağlanması durumlarında ( satış temsilcileri gibi) bu taşıtın çalıştırılmasından ve bakımından doğan tüm masraflar ile sigorta ve vergi gibi giderleri ve aracın yıpranmasından doğan eskime payları da iş için kullanıldığı oranda işveren tarafından karşılanmalıdır. (6098 S.K. 415. Madde )

İşverenin İşçinin Kişiliğini Koruması Borcu

  • 6098 S.K. 417, 418 ve 419 Maddelerinde düzenlenmiştir.
  • İşveren, hizmet ilişkisinde işçinin kişiliğini korumak ve saygı göstermek ve işyerinde dürüstlük ilkelerine uygun bir düzeni sağlamakla, özellikle işçilerin psikolojik ve cinsel tacize uğramamaları ve bu tür tacizlere uğramış olanların daha fazla zarar görmemeleri için gerekli önlemleri almakla yükümlüdür.
  • İşveren, işyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmak; işçiler de iş sağlığı ve güvenliği konusunda alınan her türlü önleme uymakla yükümlüdür.
  • İşverenin yukarıdaki hükümler dahil, kanuna ve sözleşmeye aykırı davranışı nedeniyle işçinin ölümü, vücut bütünlüğünün zedelenmesi veya kişilik haklarının ihlaline bağlı zararların tazmini, sözleşmeye aykırılıktan doğan sorumluluk hükümlerine tabidir.
  • İşçi işverenle birlikte ev düzeni içinde yaşıyorsa işveren, yeterli gıda ve uygun bir barınak ve sosyal sigortalar yardımlarından yararlanamayan işçinin bakım ve tedavisini ( iki hafta süreyle ) sağlamakla yükümlüdür. (6098 S.K. 418. Madde )
  • İşçiye ait kişisel veriler, ancak işçinin işe yatkınlığıyla ilgili veya hizmet sözleşmesinin ifası için zorunlu olduğu ölçüde kullanılabilir. (6098 S.K. 419. Madde)

İşverenin Hafta Tatili ve İş Arama İzni Verme Yükümlülüğü

  • 6098 S.K. 421. Maddesinde düzenlenmiştir.
  • İşveren, işçiye her hafta, kural olarak pazar günü veya durum ve koşullar buna imkân vermezse, bir tam çalışma günü tatil vermekle yükümlüdür.
  • İşveren, belirsiz süreli hizmet sözleşmesinin feshi halinde, bildirim süresi içinde işçiye ücretinde bir kesinti olmaksızın, günde iki saat iş arama izni vermekle yükümlüdür.
  • İzin saatlerinin ve günlerinin belirlenmesinde, işyerinin ve işçinin haklı menfaatleri göz önünde tutulur.
  • iş verenin bu yükümlülüğe aykırı hareketi halinde iş akdinin haklı fesih gerekçesi ile sonlandırılması, kıdem tazminatı ödemesi ve hafta tatili ücreti davası ve iş arama izni davası sonuçları ile karşılaşacaktır.

İşverenin Yıllık İzin Verme Yükümlülüğü

  • 6098 S.K. 422, 423, 424 ve 425. Maddelerinde düzenlenmiştir.
  • İşveren, en az bir yıl çalışmış olan işçilere yılda en az iki hafta ve onsekiz yaşından küçük işçiler ile elli yaşından büyük işçilere de en az üç hafta ücretli yıllık izin vermekle yükümlüdür.
  • Yıllık ücretli izinler, kural olarak aralıksız biçimde verilir; ancak tarafların anlaşmasıyla ikiye bölünerek de kullanılabilir.
  • İşveren, yıllık ücretli izin tarihlerini, işyerinin veya ev düzeninin menfaatleriyle bağdaştığı ölçüde, işçinin isteklerini göz önünde tutarak belirler.
  • İşveren, yıllık ücretli iznini kullanan her işçiye, yıllık ücretli izin süresine ilişkin ücretini, ilgili işçinin izne başlamasından önce peşin olarak ödemek veya avans olarak vermekle yükümlüdür.
  • İşçi, hizmet ilişkisi devam ettiği sürece, işverenden alacağı para ve başka menfaatler karşılığında yıllık ücretli izin hakkından feragat edemez.
  • Hizmet sözleşmesinin herhangi bir sebeple sona ermesi hâlinde, işçinin hak kazanıp da kullanamadığı yıllık izin sürelerine ait ücreti, sözleşmenin sona erdiği tarihteki ücreti üzerinden kendisine veya hak sahiplerine ödenir.
  • Yıllık izin ücretine ilişkin zaman aşımı, hizmet sözleşmesinin sona erdiği tarihte işlemeye başlar.
  • Uzun süre yıllık izin verilmemesi işçi yönünden haklı fesih gerekçesi oluşturmaktadır.
  • Buna bağlı olarak da işverenliğin bu hak kapsamında yapması gereken yükümlülükleri yerine getirmemesi halinde iş akdinin haklı nedenlerle feshine bağlı kıdem tazminatı davası ve kullandırılmayan izin süreleri için de yıllık izin ücreti davası açılacaktır.

İşverenin Hizmet Belgesi Verme Yükümlülüğü

  • 6098 S.K. 421. Maddesinde düzenlenmiştir.
  • İşveren, işçinin isteği üzerine her zaman, işin türünü ve süresini içeren bir hizmet belgesi vermekle yükümlüdür.
  • İşçinin açıkça istemde bulunması hâlinde, hizmet belgesinde onun işgörmedeki becerisi ile tutum ve davranışları da belirtilir.
  • Hizmet belgesinin zamanında verilmemesinden veya belgede doğru olmayan bilgiler ( İşten Ayrılış Nedeni bulunmasından zarar gören işçi veya işçiyi işe alan yeni işveren, eski işverenden tazminat isteyebilir.

İşçinin Telif Hakları

  • 6098 S.K. 427. Maddesinde düzenlenmiştir.
  • Buna göre 5846 Sayılı Fikir Ve Sanat Eserleri Kanunun 18. Maddesi gereğince de iş sözleşmesinde aksi bir şart öngörülmemiş ise ve ortaya çıkan eser işçinin görevine giren bir alanda meydana çıkarılmış ise memur, hizmetli ve işçilerin işlerini görürken meydana getirdikleri eserler üzerindeki haklar bunları çalıştıran veya tayin edenlerce kullanılır.
  • Buna karşılık işçinin görev tanımına girmeyen bir iş nedenleriyle üretilen bir eserde FSEK anlamındaki bütün haklar işçiye aittir.

İşverenin Eşit Davranma Borcu

  • 4857 S.K. 5. Maddesinde düzenlenmiştir.
  • İş ilişkisinde dil, ırk, renk, cinsiyet, engellilik, siyasal düşünce, felsefî inanç, din ve mezhep ve benzeri sebeplere dayalı ayrım yapılamaz.
  • İşveren, esaslı sebepler olmadıkça tam süreli çalışan işçi karşısında kısmî süreli çalışan işçiye, belirsiz süreli çalışan işçi karşısında belirli süreli çalışan işçiye farklı işlem yapamaz.
  • İşveren, biyolojik veya işin niteliğine ilişkin sebepler zorunlu kılmadıkça, bir işçiye, iş sözleşmesinin yapılmasında, şartlarının oluşturulmasında, uygulanmasında ve sona ermesinde, cinsiyet veya gebelik nedeniyle doğrudan veya dolaylı farklı işlem yapamaz.
  • Aynı veya eşit değerde bir iş için cinsiyet nedeniyle daha düşük ücret kararlaştırılamaz. İşçinin cinsiyeti nedeniyle özel koruyucu hükümlerin uygulanması, daha düşük bir ücretin uygulanmasını haklı kılmaz.
  • İş ilişkisinde veya sona ermesinde yukarıdaki fıkra hükümlerine aykırı davranıldığında işçi, dört aya kadar ücreti tutarındaki uygun bir tazminattan başka yoksun bırakıldığı haklarını da talep edebilir. 2821 sayılı Sendikalar Kanununun 31 inci maddesi hükümleri saklıdır.
  • 20 nci madde hükümleri saklı kalmak üzere işverenin yukarıdaki fıkra hükümlerine aykırı davrandığını işçi ispat etmekle yükümlüdür. Ancak, işçi bir ihlalin varlığı ihtimalini güçlü bir biçimde gösteren bir durumu ortaya koyduğunda, işveren böyle bir ihlalin mevcut olmadığını ispat etmekle yükümlü olur.

İşverenin İş Sağlığı ve Güvenliği Tedbirlerine Uyma Borcu

  • 6098 S.K. 417. Maddesi, Ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununda gösterilmiştir.
  • İşveren, çalışanların işle ilgili sağlık ve güvenliğini sağlamakla yükümlüdür.
  • Mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dâhil her türlü tedbirin alınması, organizasyonun yapılması, gerekli araç ve gereçlerin sağlanması, sağlık ve güvenlik tedbirlerinin değişen şartlara uygun hale getirilmesi ve mevcut durumun iyileştirilmesi için çalışmalar yapar.
  • İş yerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerine uyulup uyulmadığını izler, denetler ve uygunsuzlukların giderilmesini sağlar.
  • Risk değerlendirmesi yapar veya yaptırır.
  • Çalışana görev verirken, çalışanın sağlık ve güvenlik yönünden işe uygunluğunu göz önüne alır.
  • Yeterli bilgi ve talimat verilenler dışındaki çalışanların hayati ve özel tehlike bulunan yerlere girmemesi için gerekli tedbirleri alır.
  • İşyeri dışındaki uzman kişi ve kuruluşlardan hizmet alınması, işverenin sorumluluklarını ortadan kaldırmaz.
  • Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği alanındaki yükümlülükleri, işverenin sorumluluklarını etkilemez.
  • İşveren, iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin maliyetini çalışanlara yansıtamaz.
  • İş kazası bildirilmesi ile ilgili yükümlülükler.

Sosyal Sigortalar Ve Genel Sağlık Sigortası Kanunundan Doğan Yükümlülükler

  • Sosyal Güvenlik Hukuku Konusuna girmekle birlikte işçiye iş aktini feshetme hakkı vermesi açısından başlık olarak anlatılmıştır. Gerçek duruma aykırı sigorta giriş ve çıkış işlemleri yapmak, prime esas kazancı düşük göstermek gibi hallerde işçinin hakları da zedelendiğinden bu durum işçiye iş aktini haklı nedenlerle fesih hakkı verecektir.
  • İşe Giriş Bildirgesi Vermek ( 5510 S.K. 7. Ve 8. Maddesi)
  • Prime Esas Kazancı Hukuka Uygun Bir Şekilde Belirlemek ( 5510 S.K. 80. Maddesi)
  • Prime Esas Kazanç Üzerinden Prim Ödemesi Yapmak ( 5510 S.K. 79. Maddesi)
  • Ve Diğer Yükümlülükler.
  • İşverenliğin çalışanın gerçek maaşını sigortaya bildirmemesi, sigorta girişini yapmaması gibi nedenler işçi yönünden haklı fesih gerekçesi oluşturmaktadır.
  • Madde kapsamındaki yükümlülüklerin yerine getirilmemesi halinde işçinin kıdem tazminatı davası açabileceği gibi sonuca göre hizmet tespiti davası ve ücretleri eksik bildiriliyorsa ( elden maaş ödemesi varsa) prime esas kazancın tespiti davası açılması söz konusu olacaktır.

İş Hukuku Yükümlülüklerine Uyulmamasının Hukuki ve Cezai Yaptırımları

İşçi ve işverenin yukarıda izah edildiği üzere İş Hukuku yükümlülüklerine uymamaları nedeniyle her biri için bir dizi hukuki ve cezai yaptırım ile karşılaşmaları söz konusu olacaktır. Burada genel başlık olarak belirtilmekle yetinilmiş olup, her biri ayrı bir yazı konusu olarak değerlendirilecektir.

  • İş Akdinin İşçi Ya da İşveren Tarafından Feshi: İşverenin iş hukukundan kaynaklı yükümlülükleri yerine getirmemesi halinde bu durum işçiye 4857 Sayılı İş Kanunun 24. Maddesine göre derhal ( Önelsiz ) ve haklı nedenlerle tazminatsız feshetme hakkı vermektedir. Buna karşılık işçinin iş hukukundan kaynaklı yükümlülükleri yerine getirmemesi halinde de işverene 4857 sayılı İş Kanunun 25. Maddesine göre derhal ve haklı nedenlerle tazminatsız feshetme yetkisi vardır. Buna rağmen işverenin iş akdinin feshetmesi için feshin son çare olup olmadığına da bakılmalıdır.
  • Ücretin Faizi İle Ödenmesi: İşçinin emeğinin karşılığı olan ücreti sözleşme ve iş kanununa göre ödemeyen işveren ücreti bütün ekleri ile birlikte ödenmediği takdirde işleyecek kanuni faizi ile birlikte ödemelidir.
  • İşçinin Çalışmaktan Kaçınma Hakkı : Ücreti ödeme gününden itibaren yirmi gün içinde mücbir bir neden dışında ödenmeyen işçi, iş görme borcunu yerine getirmekten kaçınabilir. ( 4857 S.K. 34. Maddesi )“Kurul veya işverenin çalışanın talebi yönünde karar vermesi hâlinde çalışan, gerekli tedbirler alınıncaya kadar çalışmaktan kaçınabilir.Çalışanların çalışmaktan kaçındığı dönemdeki ücreti ile kanunlardan ve iş sözleşmesinden doğan diğer hakları saklıdır.” ( 6331 S.K. 13. Maddesi )
  • Kıdem ve İhbar Tazminatlarından Sorumluluk: İşçinin ve işverenin haklı nedenlerle feshetme hakkının söz konusu olduğu hallerde, işveren işçiye kıdem ve ihbar tazminatı ödemesi gerektiği gibi, işçinin hukuka aykırı hareketleri nedeniyle de işveren kıdem ve ihbar tazminatı ödeme yükümlülüğünden kurtulmaktadır.
  • İşçinin İşe İade Edilmesi: İşverenin iş sözleşmesini yasada belirlenen şartlara göre feshetmemesi halinde şartları var ise işverene karşı dava açarak iş akdinin feshinin geçersizliğinin tespiti mahkemeden isteyerek işe iadesini sağlayabilir.
  • Yargılama Masraflarından Sorumluluk: Haksız olarak dava açılmasına sebebiyet veren taraf yargılama masraflarından ve vekalet ücretlerinden sorumlu tutulacaktır.
  • İş Sağlığı ve Güvenliği Tedbirlerine Uyulmamasının Cezası: 6331 Sayılı İş Sağlığı Ve Güvenliği Kanunu’nun 24-26 maddeleri arasında sayılmıştır. Bunlar “İşin Durdurulması”, “Kamu İhalelerine Girmek Yasaklılık” ve “İdari Para Cezaları”dır.
  • Sosyal Güvenlik Primlerinin Yatırılmaması, Eksik Yatırılması, Prime Esas kazancın Eksik Bildirilmesi şeklinde idari cezalar uygulanacaktır